Persona nomo «

ISM povas stari post propra nomo de persono:

• Budho → Budhismo = la religio fondita de Budho

• Stalino → Stalinismo = la politikaj ideoj de Stalino

• Zamenhof → Zamenhofismo = la idearo de Zamenhof (vidu cxi-poste pri alia senco de tiu vorto)

Adepto «

ISM povas stari post vorto por adepto de fama persono:

• Kristo → kristano → kristanismo = la religio de la kristanoj, la religio de Kristo. (La pli simpla formo kristismo estas tute logika, sed multe malpli ofta.)

• Konfuceo → konfuceano → konfuceanismo = la filozofio de la konfuceanoj, la filozofio de Konfuceo. (Oni ofte uzas la pli simplan formon konfuceismo.)

En tiaj vortoj AN estas superflua (sed ne mallogika). Oni uzas gxin pro influo de nacilingvaj vortoj.

Temo, karakterizajxo «

ISM povas stari post temo aux karakterizajxo de la sistemo, doktrino k.t.p.:

• kolonio → koloniismo = ekspluatado de kolonioj fare de forta sxtato

• spirito → spiritismo = kredo, ke eblas kontakti spiritojn de mortintoj

• vegetara → vegetarismo = sistema nemangxado de viando

• komuna → komunismo = politika sistemo bazita sur komuna posedado

• kapitalo → kapitalismo = ekonomia sistemo de privata kapitalposedo

• kubo → kubismo = stilo de pentrado, kiu uzas kubecajn figurojn

• alkoholo → alkoholismo = malsana dependeco de alkoholo

• plumbo → plumbismo = malsano pro venenigxo de plumbo

• internacia → internaciismo = sistema strebado al internacia kunlaboro

• nova → novismo = tendenco cxiam voli krei ion novan

• ...adas → adasismo = (mallerta) rimado per sufiksoj (ekz. AD), ekzemplo de tia rimado (ekz. kantadas – amadas)

Speco de persono «

ISM povas esti aldonita al vorto por persono aux speco de persono. Tia ISM-vorto montras agmanieron de tia persono:

• kanibalo → kanibalismo = homomangxado fare de homo

• diletanto → diletantismo = amatoreca kaj fusxema agado

• patrioto → patriotismo = amo kaj sindedicxo al la propra patrujo

• Zamenhof → zamenhofismo = esprimomaniero propra al Zamenhof (vidu cxi-antauxe pri alia senco de tiu vorto)

Lingvo «

Post nomo de lingvo ISM montras dirmanieron propran al tiu lingvo:

• la angla lingvo → anglismo = apartajxo de la angla lingvo

• la cxina lingvo → cxinismo = apartajxo de la cxina lingvo

• Latino → latinismo = apartajxo de Latino

Anglajxo, cxinajxo k.t.p. povas esti io ajn dirita aux skribita en la lingvo. En tiaj vortoj mankas la ideo, ke temas pri esprimo aparta aux speciala.

Ordinara radiko «

• ismo = doktrino, kredo, pensosistemo (ofte kun ia ironia aux malsxata nuanco)

  Je unu ismo
  Mi tutsincere kredas –
  Je la abismo!

  hajko de Daphne Lister