IST kaj ISM «

Por IST-vorto ofte ekzistas simila ISM-vorto. La rilatoj inter la du formoj de tiaj vortparoj povas esti tre diversaj:

• alkoholisto = persono dependa de alkoholo, trafita de alkoholismo

• alkoholismo = malsana dependeco de alkoholo

• kapitalisto = persono, kiu posedas multan kapitalon

• kapitalismo = ekonomia sistemo de privata kapitalposedo

• esperantisto = persono, kiu scias kaj uzas Esperanton

• esperantismo = 1. penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon de lingvo neuxtrale homa 2. lingva apartajxo de Esperanto

Ekzistas ankaux tre multaj vortoj, kiuj finigxas per “ist” aux “ism”, kaj kiuj ja montras diversajn istojn kaj ismojn, sed kiuj tamen ne estas kunmetitaj, ekz.: turisto – turismo, fasxisto – fasxismo, ekzistencialisto – ekzistencialismo, rojalisto – rojalismo, nihilisto – nihilismo, feministo – feminismo. Tiuj vortoj ne devenas de *turo*, *fasxo*, *ekzistencialo*, *rojalo* k.t.p. En tiaj okazoj “ist” kaj “ism” estas ekssufiksoj. Iafoje oni provas elsercxi signifon por la sxajna radiko de tiaj cxi vortoj, kaj fari el tio novan veran radikon. Tio povas esti bona, se la tiel kreita vorto estas efektive utila, sed ofte nur rezultas superflua duoblajxo de jam ekzistanta vorto, aux vorto praktike neuzebla. Preskaux cxiam estas plej sagxe lasi tiajn sxajnkunmetajxojn en paco.

IST = ISM-AN «

Ofte IST signifas “subtenanto de la responda ismo”. Tiam IST = ISM-AN:

• marksisto = marksismano, subtenanto de marksismo

• oportunisto = oportunismano, iu kiu agas laux oportunismo

• komunisto = komunismano, subtenanto de komunismo

Rimarku, ke IST ne cxiam egalas al ISM-AN. Ekz. kapitalisto ne egalas al kapitalismano.

IST kaj AN «

AN kaj IST estas en iaj okazoj tre proksimaj. Tiam oni povas elekti lauxplacxe. Oni kutimas uzi tiun el la du sufiksoj, kiu donas la plej internacian formon. Oni ekz. normale parolas pri Kristo, kristano kaj kristanismo. La formoj krististo kaj kristismo preskaux neniam aperas. Ili estas same logikaj, sed malpli internaciaj. Komparu kun Budho, budhisto kaj budhismo, kie la prefero estas mala, ankaux pro internacieco. Apud budhisto oni uzas ankaux budhano, same logikan, sed pri budhanismo oni ne parolas. (Iuj uzas anstatauxe Budao, budaisto kaj budaismo.) Anstataux esperantisto oni same logike povus diri esperantano. Sed en la praktiko nur esperantisto estas uzata. (Laux PIV la vorto esperantano signifas “aprobanto de Esperanto”.)

Figura IST «

IST ankaux estas uzebla figure por doni individuecan karakteron al senviva afero: krozi → krozisto = “milita krozosxipo”. Sed pro la konfuzorisko tiaj vortoj estas praktike apenaux uzataj. La sufikso UL estas pli ofte uzata en tia figura maniero.

Ne cxiuj istoj havas IST-sufikson «

Ekzistas multaj simplaj vortoj por profesiuloj k.s. Al tia vorto, kiu jam per si mem montras personon, oni ne aldonu IST: hxirurgo, astronomo, ekologo, diplomato, gimnasto, sxoforo, barbiro, studento, kelnero, aktoro, mimo, generalo, soldato, kuratoro, profesoro k.t.p.

Oni do nepre ne diru *hxirurgisto*, *astronomisto*, *ekologisto* k.t.p. Sed en multaj okazoj oni povas tamen per la sufikso IST krei paralelan vorton por tia persono, se ekzistas aparta vorto por tio, pri kio li okupigxas:

• hxirurgio → hxirurgiisto = hxirurgo

• astronomio → astronomiisto = astronomo

• ekologio → ekologiisto = ekologo

• diplomatio → diplomatiisto = diplomato

• gimnastiko → gimnastikisto = gimnasto

• Diplomatiiston oni povas ankaux nomi diplomato, sed fizikiston oni ne povas nomi fiziko, cxar fiziko estas la nomo de la scienco mem.FE.32