Nepersona O-participo «

Se temas ne pri persono, sed pri ajxo, oni aldonu la sufikson AJX:

• Li disvolvis antaux ili ambaux la belecon de la naturo en la kreitajxo, kiel la vivantajxo staras super la mortintajxo.FA4.152

• Laux ili oni povis antauxdiri la okazontajxojn de la venonta jaro.FA1.130

Sed kiam cxeestas AJX, la participa sufikso ofte estas superflua: kreajxo (= kreitajxo), vivajxo (= vivantajxo), skribajxo (= skribitajxo), okazajxo (= okazantajxo, okazintajxo aux okazontajxo depende de la kunteksto).

Iafoje O-finajxa participo sen AJX-sufikso tamen montras nepersonan aferon, kiu plenumas ian funkcion. Tio okazas precipe en matematiko, geometrio k.s.:

• En la frakcio 5/10 la nombro 5 estas dividato (aux numeratoro), kaj la nombro 10 estas dividanto (aux denominatoro).

• Kiam du fortoj agas sur objekto, la rezulta forto, la rezultanto, estas la vektora sumo de la originalaj fortoj.

• Estas necese, ke cxiu esperantisto havu la plenan certecon, ke legxodonanto por li cxiam estos ne ia persono, sed ia klare difinita verko.FAnt.44 La verko Fundamento de Esperanto estos donanta la legxon.

Rimarku, ke en tiaj okazoj cxiam temas pri objekto, kiu plenumas funkcion. Tiu objekto estas prezentata kvazaux gxi estus persono, kvazaux gxi konscie agus aux rolus. En aliaj okazoj oni aldonu AJX: trovitajxo (aux simple trovajxo), dividatajxo, dividitajxo (aux simple dividajxo), rezultantajxo, rezultintajxo (aux simple rezulto) k.t.p.

Oni uzas iafoje vortojn kiel estonto, estinto, pasinto k.s. por tempoj (= “estonta tempo”, “estinta tempo”, “pasinta tempo”...). Normale oni uzu la sufikson EC en tiaj vortoj: estonteco, estinteco, pasinteco k.s.

Speciala regulo pri O-finajxaj participoj «

La regulo, ke participo kun O-finajxo montras la sencan subjekton aux objekton de la ago, estas tute speciala regulo. Se tiu regulo ne ekzistus, vorto kiel mensoginto signifus pli-malpli “mensoginteco”, sed tian signifon mensoginto tute ne povas havi.

Sen tiu speciala regulo, oni devus tre ofte aldoni la sufikson UL al tiaj O-participoj (kiam temas pri persono): *skribantulo*, *batatulo*, *mortintulo*, *trovitulo*, *alvenontulo*. Sed fakte oni uzas kaj ja devas uzi nur skribanto, batato, mortinto, trovito, alvenonto k.t.p. La kialo, ke Zamenhof enkondukis tiun regulon pri O-participoj, kredeble estis deziro uzi pli mallongajn vortojn (sen UL-sufikso).

Formoj kiel *skribantulo* do estas eraraj. Ili estas same eraraj kiel ekz. *patrulo* anstataux patro, aux *knabinulo* anstataux knabino. Se oni celas pli specialajn sencojn, povas tamen esti gxuste uzi UL en tiaj vortoj. Legu pli pri tio en la klarigoj pri UL.

Problemo pri O-finajxaj participoj «

El O-vorto, kiu montras personon, oni normale povas fari A-vorton, kiu signifas “rilata al la persono”. Tio tamen ne estas ebla cxe O-vortaj participoj, cxar A-participoj havas aliajn signifojn:

• novulo → novula kurso = kurso por novuloj

• komencanto → *komencanta kurso* = kurso por komencantoj

En gxusta uzo komencanta kurso nepre signifas “kurso kiu komencas (ion)”. Por esprimi “kurso por komencantoj” oni devas diri gxuste kurso por komencantoj (aux eventuale porkomencanta kurso).

• sekretario → sekretaria demando = demando de sekretario

• prezidanto → *prezidanta demando* = demando de prezidanto

Sed prezidanta demando vere signifas “demando, kiu prezidas”, kvankam tio estas plene absurda signifo.

Rilata problemo aperas iafoje kun priskribo de participo. Se oni sxangxas la finajxojn, oni povas sxangxi ankaux la signifon de la priskribo:

• maljuste kondamnita → maljusta kondamnito. La signifo sxangxigxis. Unue la kondamno estas maljusta. Poste estas maljusta la kondamnita persono. Se MALJUST ankoraux priskribu la kondamnon, oni devas diri ekz. maljuste kondamnita persono.

• multe amanta → multaj amantoj. Unue la amo estas multa. Poste estas multaj la personoj, kiuj amas. Se MULT ankoraux priskribu la amon, oni diru ekz. multamantoj.

• malproksime logxanta → malproksima logxanto. Unue iu logxas malproksime. Poste temas pri malproksima persono, kiu logxas ie. Se MALPROKSIM ankoraux priskribu la logxadon, oni teorie povas diri ekz. malproksimlogxanto, sed prefere oni diru malproksime logxanta persono aux persono, kiu logxas malproksime.

• parolanta la anglan (lingvon) → angla parolanto. Unue la parolata lingvo estas angla. Poste la persono, kiu parolas, estas angla (kaj eble parolas alian lingvon). Se ANGL ankoraux priskribu la paroladon, oni diru ekz. anglaparolanto. Sed oni ankaux povas uzi angleparolanto (el paroli angle = “paroli en la angla”).

Iafoje oni vidas provojn elturnigxi per strange uzataj E-finajxoj: *multe amantoj*, *malproksime logxanto*, *angle parolanto*. La ideo estas, ke la E-vorto priskribu nur la agan parton de la O-vorto. Tio estas neakceptebla. Se priskribo rilatu al nur parto de vorto, gxi devas mem farigxi parto de tiu vorto: multamantoj, malproksimlogxanto, angleparolanto (aux anglaparolanto). La malgxusta uzo bazigxas sur miskompreno. Oni pensis, ke E-vortoj priskribas agojn, dum A-vortoj priskribas ajxojn. La vera regulo estas, ke E-vortoj priskribas verbojn, dum A-vortoj priskribas O-vortojn. O-vorto povas esti aga, sed gxi tamen ne estas verbo.