Permane uzebla instrumento «

Plej ofte IL montras instrumenton, kiun oni povas uzi permane. Temas cxiam pri instrumento speciala por la koncernata ago:

• haki → hakilo = instrumento por haki

• segi → segilo = instrumento por segi

• fosi → fosilo = instrumento por fosi

• fajfi → fajfilo = instrumento por fajfi

• kudri → kudrilo = pinta instrumenteto por kudri

• tondi → tondilo = instrumento por tondi (kiu konsistas el du klingoj)

• sxlosi → sxlosilo = instrumento, kiun oni turnas en seruro por sxlosi aux malsxlosi

• pintigi → pintigilo = instrumento por pintigi (ekz. krajonon)

• mangxi → mangxilo = instrumento por mangxi (telero, kulero, trancxilo, forko, mangxbastoneto, glaso aux simile)

• linio → linii → liniilo = instrumento, kiu helpas en desegnado de linioj

Iafoje temas pri instrumento, kiu mem faras la agon:

• sonori → sonorilo = instrumento, kiu sonoras (uzanto de sonorilo ne sonoras, sed sonorigas)

Granda aparato «

IL povas ankaux montri pli grandan aux pli ellaboritan aparaton:

• presi → presilo = masxino por presado de libroj, gazetoj k.t.p.

• komuniki → komunikilo = helpilo por komunikado (telefono, radio, televido, gazeto k.t.p.)

• komputi → komputilo = (elektronika) aparato por prilabori informojn kaj fari tre rapidajn kalkulojn

• amplifi → amplifilo = aparato por elektre plifortigi ekz. sonojn

• fotokopio → fotokopii → fotokopiilo = aparato por fari fotokopiojn

Aliaj aferoj «

IL povas ankaux montri paperajxon, substancon, abstraktan rimedon, komputilan programon, aux ion ajn, kio servas por certa ago:

• aboni → abonilo = papero, per kiu eblas ekaboni ion

• aligxi → aligxilo = papero, per kiu eblas aligxi al io (ekz. kongreso)

• kuraci → kuracilo = io ajn, kio servas por kuraci (ekz. medikamento)

• solvi → solvilo = substanco per kiu oni solvas alian substancon, io per kio eblas solvi problemon

• preventi → preventilo = io, per kio eblas preventi malsanon aux gravedigxon (medikamento, kondomo k.t.p.)

• kompili → kompililo = komputila programo, kiu kompilas aliajn programojn

• koloro → kolori → kolorilo = substanco kiu servas por doni sian koloron al io, organika farbo

Alternativoj «

La sufikso IL havas tre gxeneralan signifon. Por esprimi sin pli ekzakte oni povas fari kunmetajxojn kun aliaj radikoj, ekz.: presmasxino, presaparato, segmasxino, transportaparato, vendauxtomato, fermoplato, kovrotuko, solvosubstanco, kompilprogramo. Sed ofte tauxgas simpla IL-formo. Vidu ankaux ATOR.

Subkomprenata ago «

En iuj malmultaj IL-vortoj la aga elemento estas subkomprenata. Tio, kio staras antaux IL, ne mem montras agon, sed ekz. rezulton de ago:

• fajro → fajriloFA1.5 = ilo por fari fajron (ne “ilo por fajri”)

• rekto → rektilo = instrumento por desegni rektajn liniojn (ne “ilo por rekti”)

• angulo → angulilo = instrumento por difini aux desegni angulojn (ne “ilo por anguli”)

• disko → diskilo = aparato, kiu legas (komputilan) diskon kaj skribas sur gxi (ne “ilo por diski”)

Oni povas diri, ke tiaj vortoj estas mallongigoj de ekz. fajrigilo, anguldesegnilo, rektofarilo, diskoturnilo aux simile. Oni estu tre sxparema pri tiaj IL-vortoj por ne riski konfuzon. Normale oni faru IL-vortojn nur el verboj.

Ne cxiuj iloj havas IL-sufikson «

Ekzistas multaj simplaj radikoj, kiuj estas nomo de ia instrumento aux simile. Al tia vorto oni ne aldonu IL. Tiaj vortoj estas ekz. mangxiloj kiel kulero, forko kaj glaso, pafiloj kiel revolvero, kanono kaj fusilo (nekunmetita!), transportiloj kiel auxto, buso kaj biciklo, kaj muzikiloj kiel gitaro, piano kaj fluto, kaj ankoraux multaj diversaj cxiutagaj iloj kiel martelo, broso, peniko, krajono, lupeo, serpo k.t.p.

Pri la radiko ARM regas konfuzo. La O-formo estas preskaux neniam uzata, sed Zamenhof iam uzis gxin kun la signifo “batalilo”: Ne servas larmo anstataux armo.PE.507 Normale oni uzas la formon armilo. La verboformo armi tamen signifas “provizi per bataliloj”, kaj armilo do devus signifi ne “batalilo”, sed “ilo por provizi per bataliloj”. Se oni uzus cxiam armo anstataux armilo, cxiuj vortformoj farigxus tute logikaj, sed armilo estas forte enradikigxinta.

El la nekunmetita vorto aviadi (= “flugi per aparato pli peza ol aero”) oni faris la vorton aviadilo (= “tia flugmasxino”). Nuntempe kelkaj uzas anstatauxe la nekunmetitan vorton avio. El gxi oni povas fari la verbon avii kaj la agvorton aviado. Sed ankoraux aviadilo estas la normala formo. Aliaj similsignifaj vortoj estas flugmasxino (= “cxia aparato por flugi”) kaj aeroplano (la plej ofta speco de avio).

Ordinara radiko «

• ilo = instrumento, rimedo

• ilaro = kolekto de laboriloj

• ilujo = ujo por ilo(j)