Agi per io «

Multaj UM-verboj signifas “agi en certa maniero per tio, kio staras antaux UM”:

• folio → foliumi = turni la foliojn de libro aux gazeto por rapide kaj pase iom legi

• palpebro → palpebrumi = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn

• okulo → okulumi = jxeti avidan, amdeziran rigardon al iu

• brako → brakumi = cxirkauxbraki

Provizi per io «

Iuj UM-verboj signifas “provizi en certa maniero per tio, kio staras antaux UM”:

• aero → aerumi = elmeti al aero, enlasi aeron por fresxigi

• suno → sunumi = elmeti al la sunradioj

• sukero → sukerumi = kovri per sukero

• sapo → sapumi = kovri aux sxmiri per sapo (= sapi)

Por tiu cxi signifo oni uzas iafoje la tehxnikan sufikson IZ.

Ekzekutado «

Grupo de UM-verboj montras manieron de ekzekutado, mortigado:

• kruco → krucumi = najli aux ligi al kruco por mortigi

• pendi → pendumi = pendigi per sxnuro cxirkaux la kolo por mortigi

• sxtono → sxtonumi = mortigi per jxetado de sxtonoj

• gaso → gasumi = mortigi per venena gaso

• dek → dekumi = ekzekuti cxiun dekan homon el grupo por puni la tutan grupon (komparu kun dekuma)

• kvarono → kvaronumi = ekzekuti per trancxado en kvar partojn

Vestajxparto «

Iuj UM-vortoj estas nomo de vestajxparto aux simila afero. Tio, kio staras antaux UM montras korpoparton, cxe kiu la afero trovigxas:

• kolo → kolumoFE.42 = vestajxparto, kiu cxirkauxas la kolon

• mano → manumoFE.42 = la ekstrema cxemana parto de maniko

• plando → plandumo = la plata malsupro de sxuo

• dorso → dorsumo = surdorsa parto de ekz. jako aux cxemizo

• nazo → nazumo = speco de okulvitroj, kiuj fiksigxas pincxe sur la nazo

• busxo → busxumo = busxingo, kiu malhelpas mordadon (uzata ekz. cxe hundo)

• hufo → hufumo = huffero, protekta ferpeco por hufo (ekz. de cxevalo)

Rimarku, ke brakumo ne signifas “maniko”, sed “cxirkauxbrakado”, kvankam brako estas korpoparto.

Nombrosistemo «

UM estas uzata en matematiko por fari nomojn de nombrosistemoj. Oni metas UM post nombro, kiu montras, kiom da ciferoj uzas la sistemo:

• du → duuma nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo

• dek → dekuma nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo (komparu kun dekumi)

• dek ses → deksesuma nombrosistemo = sistemo kun dek ses ciferoj

Vidu ankaux la neoficialan sufikson ARI.

Diversaj UM-vortoj «

• malvarma → malvarmumiFE.42 = malsanigxi je tuso, nazkataro k.t.p. (supoze pro malvarmo)

• plena → plenumiFE.42 = fari plene (taskon, devon k.s.)

• gusti → gustumi = senti guston, provi guston

• aminda → amindumi = montri sin aminda al iu por kapti ties amon

• cerbo → cerbumi = forte kaj pene pensi

• loto → lotumi = (dis)doni/premii laux decido per lotado

• alfabeto → alfabetumo = lernolibro pri skribado kaj legado (per alfabeto)

• bruli → brulumo = inflamo

• komuna → komunumo = administra distrikto cxirkaux urbo, societo aux organizo kunlabora, kunlogxa k.t.p.

• lakto → laktumo = laktaspekta semo de fisxo

• korto → kortumo = granda kaj grava jugxejo

• dekstra → dekstruma = tia, ke gxi turnigxas aux volvigxas dekstren (horlogxdirekten)

• proksima → proksimume = ne ekzakte, cxirkaux

• somero → somerumi = pasigi somerajn feriojn en agrabla loko

Superfluaj UM «

En iuj UM-verboj UM estas superflua, cxar simpla sensufiksa verboformo bone tauxgas, ekz.: butonumi = butoni, akvumi = akvi, salumi = sali, kuprumi = kupri, tendumi = tendi. Simplan verbon oni uzu por ago, kiu rekte kaj simple rilatas al signifo de la radiko. UM-verbo tauxgas por alia, pli speciala signifo, kiel ekz. cxe foliumi kaj okulumi. Multaj iamaj UM-verboj estas nuntempe uzataj sen UM.

Novaj UM-vortoj «

Se oni volas krei novan UM-vorton, oni estu tre singarda, cxar aliaj gxin eble ne komprenos. UM-vorto, kiu aligxas al iu el la cxi-antauxaj grupoj, pli facile akceptigxas, dum UM-vorto, kiu ne similas al jam ekzistanta UM-vorto, estas pli malfacile enkondukebla. Ofte oni tamen faras okazan UM-vorton, kiu komprenigxas pro la kunteksto, kaj kiu poste malaperas.

Ordinara radiko «

Iafoje UM aperas kiel ordinara radiko kun diversaj improvizaj signifoj:

• umo = afero kies nomon oni momente ne memoras, afero stranga aux nepriskribebla ...

• umi = fari ion nedifineblan, strangan, hontindan ...