PMEG 2023

38.2.11. EM

EM = “inklino al io”. La radiko antaux EM normale ricevas agan signifon. La aga signifo estas tiu, kiun la radiko havas kun verba finajxo. EM-vortoj do normale devenas de verboj.

Natura tendenco «

EM-vorto plej ofte montras, ke io pro sia naturo ofte aux dauxre tendencas al la ago:

  • mensogi mensogema = inklina al mensogado, ofte mensoganta

  • timi timema = inklina al timado, ofte timanta

  • mangxi mangxema = inklina al ofta aux multa mangxado

  • kompreni komprenema = tia, ke oni cxiam volas kompreni

  • servi servema = tia, ke oni ofte volas servi al aliaj

  • vengxi vengxema = tia, ke oni volas vengxi, nepardonema

  • pura puri = esti pura purema = tia, ke oni volas esti pura

  • dogmo dogmi = prezenti siajn opiniojn kiel dogmojn dogmema = inklina al dogmado

Momenta emo «

Iafoje oni uzas EM por momenta aux okaza deziro, aux por pasanta bezono:

  • Sxi sentis fortan mangxemon. (= ... fortan malsaton.)

  • Cxu vi estas trinkema? (= ... soifa?)

  • Subite li farigxis terure dormema. (= ... terure dorme laca.)

  • Ili deziris satigi sian vengxemon. (= Ili volis vengxi iun ofendajxon.)

Oni povas alternative uzi kunmetajxojn kun vola: mangxivola, vengxovola. Sed normale EM suficxas.

Kapablo «

En kelkaj vortoj EM montras kapablon:

  • produkti produktema = tia, ke oni povas multe produkti

  • krei kreema = tia, ke oni povas multe krei

  • decidi decidema = kapabla fari decidojn

  • inventi inventema = kapabla fari inventojn

  • eksplodi eksplodema = kapabla facile eksplodi (ekz. eksplodema hxemiajxo)

  • floro flori florema = kapabla multe flori

Oni ankaux povas uzi kunmetajxojn kun pova aux kapabla: decidpova, inventokapabla. Vidu ankaux IV. Normale tamen EM estas suficxe klara.

Natura minaco, kontrauxvola risko «

En iuj vortoj EM signifas, ke oni pro sia naturo estas minacata de io, ke oni riskas ion, kion oni ne volas:

  • erari erarema = tia, ke oni ofte aux facile faras erarojn

  • rompigxi rompigxema = tia, ke gxi facile rompigxas

  • vomi vomema = tiel malsana, ke oni eble vomos

  • morti mortema = tia, ke oni povas, ecx devas, morti

Ne-agaj radikoj «

Iafoje oni faras EM-vorton, kiu ne devenas de verbo:

  • gasto gastema = tia, ke oni sxatas gastojn

  • muziko muzikema = tia, ke oni sxatas muzikon

  • vero verema = tia, ke oni sxatas veron

  • la sama sekso samseksema = tia, ke oni preferas la propran sekson

EM-vortoj normale estas faritaj el verboj, kaj gastema tial povas komprenigxi kiel “ema mem gasti”, muzikema kiel “ema mem muziki” k.t.p. Se ne temas pri tia signifo, povas esti preferinde uzi kunmetajxojn kun ama: gastama = “tia, ke oni amas gastojn”, muzikama = “tia, ke oni amas muzikon”, samseksama = “tia, ke oni amas la propran sekson”. Aliflanke, kiam AM sxajnas tro forta aux sence maltrafa, eble tamen EM estas preferinda.

O-finajxo «

EM-vortoj havas plej ofte A-finajxon, sed povas havi cxian ajn finajxon. Cxe O-finajxo oni antauxe kutimis cxiam aldoni la sufikson EC: mangxemeco, timemeco k.s. Sed EC normale ne estas bezonata. Suficxas mangxemo, timemo k.t.p.

Forlaso de EM «

Antaux la sufikso UL oni povas ofte forlasi EM, se la signifo restas klara:

  • timemulo timulo

  • drinkemulo drinkulo

Ordinara radiko «

Kiel ordinara radiko EM normale montras nedauxran, momentan inklinon:

  • ema = momente inklina

  • emo = momenta inklino

  • emi = havi momentan inklinon

  • malemo = malinklino momenta

  • emigi = krei momentan inklinon cxe iu