PMEG 2023
12.2.1. N – bazaj reguloj
La finajxo N povas almetigxi kiel finajxo de diversspecaj vortoj.
O-vortoj: domo → domon, hundo → hundon, virino → virinon, segxoj → segxojn, vidoj → vidojn
A-vortoj: rugxa → rugxan, granda → grandan, virina → virinan, verdaj → verdajn, knabaj → knabajn
personaj pronomoj: mi → min, gxi → gxin, ili → ilin, oni → onin
tabelvortoj je U, O, A kaj E: kiu → kiun, iu → iun, cxiuj → cxiujn, kio → kion, cxio → cxion, ia → ian, nenia → nenian, tiaj → tiajn, tie → tien, ie → ien
lokaj E-vortoj: hejme → hejmen, strande → stranden (E-vortoj sen loka signifo ne povas ricevi N-finajxon)
Legu ankaux pri N-finajxo cxe ne-esperantigitaj nomoj.
La finajxo N staras cxiam post eventuala J-finajxo: domojn, hundojn, virinojn, rugxajn, grandajn, virinajn, kiujn, kiajn (ne *domonj*, *rugxanj*, *kiunj* k.s.).
Se O-vorto havas la finajxon N, tiam havu tiun saman finajxon ankaux cxiuj A-vortoj kaj tabelvortoj je U kaj A, kiuj estas rektaj priskriboj de tiu O-vorto:
grandan domon
domon rugxan
tiun domon
tiajn domojn
tiun domon grandan
tian malgrandan domon antikvan
la malgrandajn domojn
domojn sen cxiu ajn dubo tre antikvajn
Perverba priskribo de O-vorto tamen ne havu N-finajxon: Mi refarbis la flavajn segxojn blankaj.
Signifo «
N-finajxo povas montri:
Krome oni principe rajtas uzi N anstataux je, sed tio estas pli teoria ol praktika.
Kiam frazparto kun N-finajxo (N-frazparto) montras ion alian ol objekto, gxi rolas kiel komplemento (N-komplemento) aux kiel priskribo (N-priskribo). Ofte oni ja povas alternative uzi rolvorteton.
Se oni pasivigas frazon, la objekto farigxas subjekto. N-komplementoj kaj N-priskriboj tamen ne estas objektoj, kaj ne povas farigxi subjekto de pasiva frazo.
N kune kun rolvorteto «
N-finajxo povas kunlabori kun loka rolvorteto. Tiam N montras direkton.
Iafoje N-finajxo kunlaboras kun la rolvortetoj anstataux kaj krom. Tiam N montras objekton.
Rolvortajxoj kun N-finajxo «
Ofte N-finajxo kunlaboras kun E-vorto en rolvortajxo: responde vian leteron, rilate tion.
Pli ol unu N-frazparto «
Povas esti en frazo samtempe pli ol unu frazparto kun N-finajxo. Ekzemple povas esti du aux pli da rektaj objektoj de la sama verbo: Mi havas bovon kaj bovinon.FE.33 Aux povas esti ekz. tempa mezuro kaj rekta objekto: Ecx unu momenton oni ne lasis min trankvila.FA3.7 Aux povas esti tempopunkto, rekta objekto kaj mezuro: Tiun vesperon ili alportis keston pezan pli ol cent kilogramojn. Estas multaj ebloj.
Sed oni ne uzu samtempe plurajn rektajn objektojn kun malsamaj rilatoj al la verbo. Ekzemple oni povas diri li min petis pri helpo aux li petis helpon de mi, sed ne *li min petis helpon*. Legu pli pri verboj kun alternativaj objektoj.